Husein - Pašina Džamija
Istorijat
Izgradnja ove džamije počela je 1570. godine. Izgrađena je kao deo vakufa Husein-paše Boljanića, koji je bio bosanski, hercegovački i misirski sandžak - beg kao i vezir Bagdada. Husein-pašin vakuf prvobitno su sačinjavali: džamija, harem, fontana, sahat-kula, groblje, škola, zgrada za smeštaj sa kuhinjom i pijacom. Pouzdano se zna da je džamiju u Pljevljima Husein-paša podigao u drugoj polovini XVI vijeka. Graditelj Husein-pašine džamije i njen projektant najverovatnije je neimar Hajrudin koji je sagradio i most u Mostaru. Džamija ima kvadratnu osnovu 13x13 m, iznad ulaznih vrata nalazi se trem
širine 4 m ,koga drže četiri mermerna stuba, i natkriven je sa tri velike kupole. Unutrašnji prostor džamije je kvadratne osnove iznad koga se nalazi kupola, prečnika 10,85 m, visoka 15,25 m, bogato dekorisana arabeskama. Unutrašnji prostor džamije osvetljava 25 prozora, raspoređenih u tri nivoa.
Detalji o kulturnom dobru
Kao građevina, Husein-pašina džamija je skromnih dimenzija. Na prostoru bivše Jugoslavije ubrajala se u red džamija srednje veličine. Leži na kockastom polju i gotovo je kvadratne osnove. Po projektu postojećeg stanja dugačka je 17,20 m, a široka 13,10 m, sa zidovima debljine 1,10 m, dok je njena unutrašnjost sa dimenzijama 10,70x10,80 x10,30 m. Svi otvori su uokvireni fino obrađenim kamenim okvirim. Celom dužinom severozapadnog zida pruža se visok i masivan trem, koji je naslonjen na četiri mermerna stuba kružnog preseka, međusobno učvršćena prelomnim lukovima. Arhitektonskim rešenjem trem je podeljen u tri dela za prolaz, od kojih je središnji dio niži od dva bočna. Iznad sva tri dela nalaze se kupole. Minaret Husein - pašine džamije najveći je na Balkanu, visok je 42 m. U enterijeru džamije izdvajaju se četiri bogato ukrašene polukupole u uglovima, kao i šestougaoni mihrab, ukrašen geometrijskim motivima i uokviren pravouglim zidom. Na podu džamije nalazi se originalni ćilim iz 1573. godine . Ćilim je prošiven kožom, težak 400 kg, veličine 10x10 m, pravljen u Misiru, po meri za ovu džamiju. U džamiji se nalazi i rukopis Kurana, napravljen 1571. na zahtev Husein-paše Boljanjića. Rukopis ima 233 lista veličine 39x28.5 cm, povezan je kožnim omotom i sadrži 352 minijature rađene u zlatnoj podlozi, i predstavlja jedno od najljepših djela islamske kaligrafije XVI vijeka. Husein-pašina džamija je jedan od najvrednijih spomenika orijentalne kulture na Balkanu.
Sadašnji izgled džamija je dobila godinu dana nakon oštećenja nastalog usled posledica udara groma, odnosno 1912. godine, kada je prezidan u vitkiju konstrukciju od 42 m. Zidana je od fino tesanog kamena, složenog u pravilne horizontalne redove, dok je za kupolice i minaret korišćen laporac umesto kamena. Projekat rekonstrukcije i sanacije Husein-pašine džamije je počeo još 2003. godine kada je izvršeno geotehničko istraživanje i analiza lokacije i terena oko objekta, nakon čega je urađen projekat postojećeg stanja. Krajem 2007. godine završeni su sanacioni radovi na Husein-pašinoj džamiji, a tokom 2008. godine su dovršeni radovi izrade kamene ograde oko džamijskog kompleksa i uređenje harema sa nadgrobnim spomenicima, nivelacija terena, izrada prilaznih staza sa kapijama i hortikulturno uređenje prostora.