Kulturno dobro: Crkva Sv. Nikole U Nikoljcu
Istorijat
Smatra se da je crkva Svetog Nikole u Nikoljcu, zadužbina kralja Milutina, osnovana krajem XIII ili početkom XIV veka. Istraživanja su pokazala više građevinskih faza, a na osnovu kovanog novca pronađenog unutar njenih zidina, pretpostavlja se da temelji crkve datiraju iz perioda 1370 - 1390. godine. Po dolasku Turaka, ulogu duhovnog i prosvetiteljskog središta ovog kraja preuzela je ova crkva. Tokom XVI i XVII veka u manastiru Nikoljac radila je poznata prepisivačka škola, čiji monasi su
za sobom ostavili bogatu biblioteku. U njoj se čuvaju i vredni spisi iz ostalih manastira opustošenih za vreme turske vladavine. Oko crkve se u XV veku razvio trg na kojem se u sred njem veku obavljala kupovina i prodaja, a iz kojeg se kasnije razvilo čitavo naselje Nikoljac. Prvo spominjanje Nikolj - pazara nalazi se u knjizi prihoda i zaduženja dubrovačkog trgovca Živana Pripčinovića iz 1456 – 1458 godine. Spominje se u dubrovačkim spisima i nekoliko godina kasnije vezano za trgovinu „ljudskom robom“, koja je ponovo zaživela nakon dolaska Turaka.
Detalji o kulturnom dobru
Crkva Sv. Nikole, koja se u pisanim izvorima XVI i XVII veka pominje kao manastir sa bogatom prepisivačkom delatnošću, nalazi se na grads kom groblju u Nikoljcu, u neposrednoj blizini Bijelog Polja. Crkva je trobrodna bazilika sa osmostranim kubetom, sa tri prozora, polukružnom apsidom sa naglašenim srednjim brodom i kupolom. Svi brodovi imaju posebne krovove. Po narodnom predanju , crkva je tri puta zarastala u korov, ostajala bez krova i tada je stradao freskopis u bočnim lađama. Zidana je od tesanog kamena, složenog u pravilne horizontalne redove, ali je spolja omalterisana. Smatra se da je crkva ikonopisana 70-tih godina XVI veka . Na istočnoj strani crkve se nalazi prostrana polukružna apsida, dok je na zapadnoj strani bio dozidan otvoreni drveni trem. Pored glavnih, zapadnih vrata crkva ima i sporedna, koja se nalaze na severnoj strani. Sve podne površine crkve su popločane, kvadra tno obrađenim pločama različitih dimenzija slaganim u nepravilne redove. Dosta su neravne , ali su klesanjem uklopljene bez vezivnih spojnica. U sloju je prisutan i laporasti zeleni kamen . Na celom prostoru crkve vršeno je sahranjivanje pokojnika, na nivo u prosečne dubine od 0,95 do 1,10 m. Istraživanjima su otkrivena, tehnički snimljena i fotografisana 51 groba. U sloju zemlje ispod poda i u zemlji kojom su ispunjeni grobovi nađeno je 100 srebrenih i bakarnih novčića, fragmenti keramičkih posuda, mnoštvo staklenih čaša za kandila, fragmenti staklenih kandila i delovi crkvenog mobilijara. U grobu sa zidanom grobnom konstrukcijom nađeno je 22 srebrna dinara od kojih 14 pripadaju Vuku Brankoviću i Knezu Lazaru Hrebeljanoviću (1372 - 1389) ili njegovom sinu Stefanu Lazareviću (1380-1427). Danas je crkvena biblioteka čuvena po 86 rukopisa i više od 80 štampanih knjiga. Rukopisi datiraju od kraja XII i do XIX veka, od kojih je najpoznatije Četvorojevanđelje sa kraja XIII veka pisano na pergamentu. Među štampanim knjigama je i petnaestak iz naše najstarije štamparije Božidara i Vićenca Vukovića. Jedna od najinteresantnijih fresaka jedinstvena u pravoslavnom zidnom slikarstvu nalazi se na zapadnom zidu sa unutrašnje strane i prikazuje zagrobni život prema narodnom verovanju. Unutrašnjost crkve, ukrašena fresko-slikarstvom druge polovine XVI veka, očuvala se gotovo u potpunosti.